Làm Chủ Độ Cao (Pitch) Trong Âm Nhạc: Chìa Khóa Để Cảm Nhận Giai Điệu

Trong thế giới âm nhạc, độ cao (pitch) là một trong những yếu tố quan trọng nhất, tạo nên giai điệu và sự phong phú của âm thanh. Hiểu rõ về độ cao giúp bạn cảm nhận và phân biệt các nốt nhạc, từ đó nâng cao khả năng ca hát, chơi nhạc và sáng tác. Hãy cùng khám phá sâu hơn về độ cao (pitch) và ứng dụng của nó trong âm nhạc, dựa trên giáo trình “Nhạc Lý P&A” của nhạc sư Tiến Ân.

Độ Cao (Pitch) Là Gì?

Độ cao là tần số dao động của âm thanh, quyết định âm thanh đó trầm hay bổng.

• Độ cao là tính chất đặc biệt nhất của âm thanh do dễ được cảm nhận nhất khi nghe.
• Hình nốt có độ dài nếu thêm độ cao nữa thì mới gọi là nốt nhạc.

Cách Thể Hiện Độ Cao Trên Khuông Nhạc

Độ cao được thể hiện trên khuông nhạc (staff) bằng vị trí của các nốt nhạc. Khuông nhạc gồm năm đường kẻ và bốn khe.

• Vị trí nốt nhạc: Nốt nhạc nằm trên đường kẻ hoặc khe càng cao thì độ cao càng lớn (âm thanh càng bổng).
• Đường kẻ phụ: Các nốt nhạc vượt quá năm đường kẻ được viết kèm với đường kẻ phụ ngắn.

Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Độ Cao

• Chìa khóa (Clef): Xác định vị trí của một nốt nhạc chuẩn trên khuông nhạc, từ đó suy ra độ cao của các nốt còn lại. Có ba loại chìa khóa chính:
  • Chìa khóa Sol (G): Xác định vị trí nốt Sol (G) trên đường kẻ thứ hai từ dưới lên.
  • Chìa khóa Fa (F): Xác định vị trí nốt Fa (F) trên đường kẻ thứ tư từ dưới lên. Còn gọi là chìa khóa F4.
  • Chìa khóa Đô (C): Xác định vị trí nốt Đô (C). Ít gặp hơn chìa khóa Sol và Fa.
• Dấu hóa (Accidentals): Thay đổi độ cao của nốt nhạc.
  • Dấu thăng (#): Nâng cao độ của nốt nhạc lên nửa cung.
  • Dấu giáng (♭): Hạ thấp độ cao của nốt nhạc xuống nửa cung.
  • Dấu bình (♮): Hủy bỏ tác dụng của dấu thăng hoặc dấu giáng.
  • Thăng kép (x): Nâng cao độ của nốt nhạc lên hai nửa cung.
  • Giáng kép (bb): Hạ thấp độ cao của nốt nhạc xuống hai nửa cung.
• Hóa biểu (Key Signature): Tập hợp các dấu thăng hoặc giáng ở đầu khuông nhạc, xác định giọng của bản nhạc.

Cung và Nửa Cung

Cung (Whole Step) và nửa cung (Half Step) là đơn vị đo độ cao giữa hai nốt nhạc. Nửa cung là đơn vị thấp nhất.

Bảy Nốt Nhạc Cơ Bản

Bảy nốt nhạc cơ bản (Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si) được ký hiệu lần lượt là C, D, E, F, G, A, B.

Thang Âm (Scale)

Thang âm là một chuỗi nốt nhạc khác tên được sắp xếp từ thấp đến cao, từ một nốt nhạc (bậc I) lên đến nốt cùng tên với nó. Thang âm (TÂ) đại diện cho một phong cách âm nhạc. Ví dụ: Thang âm trưởng cổ điển đại diện cho phong cách âm nhạc cổ điển.

• T5Â (Pentatonic Scale): Đây là TÂ thường gặp nhất ở các giai điệu dân ca khắp nơi trên thế giới.

Giọng (Key)

Giọng của hai TÂ trưởng và thứ cổ điển được xác định bởi hai yếu tố:

• TÂ trưởng hoặc thứ.
• Tone: Ngoài việc xác định bậc I của TÂ là nốt nhạc gì, thì Tone còn xác định các bậc chính và phụ của TÂ như các bộ phận trong cơ thể. Trong đó, ba bậc chính là bậc I, IV và V.

Ứng Dụng Độ Cao Trong Âm Nhạc

• Xác định giai điệu: Độ cao giúp ta nhận biết và phân tích giai điệu của một bản nhạc.
• Hòa âm: Hiểu về độ cao là cơ sở để xây dựng hòa âm phong phú và đa dạng.
• Sáng tác: Nắm vững kiến thức về độ cao giúp nhạc sĩ sáng tạo ra những giai điệu độc đáo và truyền cảm.

Ví Dụ Về Ứng Dụng Độ Cao

• Phân tích một đoạn nhạc: Xác định các nốt nhạc, quãng và thang âm được sử dụng để hiểu cấu trúc và phong cách của đoạn nhạc.
• Chuyển giọng (Modulation): Kỹ thuật chuyển giọng giúp các nhạc sĩ tự do sáng tạo.

Kết Luận

Độ cao là nền tảng của âm nhạc, giúp chúng ta cảm nhận và tạo ra những giai điệu tuyệt vời. Bằng cách nắm vững kiến thức về độ cao và luyện tập thường xuyên, bạn sẽ mở ra cánh cửa để khám phá vô vàn điều thú vị trong thế giới âm nhạc.